Page 99 - Диссертация

трансшекаралық ынтымақтастықты нығайту және дипломатиялық келіссөздер
жүргізу – өңірдегі су қауіпсіздігін қамтамасыз етудің басты шарты.
Қытайдың Орталық Азияға қатысты саясаты. Мемлекеттің кеңістіктік-
географиялық орналасуы оның халықаралық қатынастардағы рөлін
айқындайтын маңызды фактор болып табылады. Қазақстан Еуразия
құрлығының орталығында орналасқандықтан, оның шекаралық жағдайы
ерекше мәнге ие. Қазақстан 14 мың шақырымдық шекарасын бес мемлекетпен
бөліседі, олардың ішінде Ресей мен Қытай сияқты аймақтық және жаһандық
деңгейдегі ірі державалар бар. Соңғы жылдары Қазақстанның қоршаған
ортасында елеулі өзгерістер орын алды, нәтижесінде жаңа геосаяси шындық
қалыптасты. Біріншіден, мемлекетаралық байланыстардың тұрақсыздығының
артуы байқалады. Екіншіден, Қытай Халық Республикасының экономикалық
және саяси ықпалы айтарлықтай күшейді. Үшіншіден, Ресей экономикасы
Украинамен қақтығыстан кейін терең дағдарысқа ұшырады. Аймақтық
ойыншылардың мәртебесі өзгеруде, Ресейдің аймақтағы, әсіресе Орталық
Азиядағы позицияларын қолдау үшін экономикалық ресурстары жеткіліксіз.
Санкциялық соғыстар мен мұнай бағасының құлдырауы Ресейдің
экономикалық көрсеткіштерін нашарлатты. Сонымен қатар, Қытай аймақтың
экономикалық драйвері ретінде әрекет етуде, ал Ресейдің өзі экономикалық
тұрғыдан Қытайға тәуелді бола бастады.
Қазақстан мен Қытай арасындағы шекараның ұзындығы шамамен 1782,75
км құрайды, бұл Қазақстан-Ресей шекарасынан кейінгі екінші орында. Айта
кету керек, Қазақстан бұрынғы кеңестік республикалардың ішінде Қытаймен
шекара мәселесін алғашқылардың бірі болып шешіп, 1995 жылы ортақ
шекараны ратификациялады.
Қытайдың Орталық Азияға қатысты саясатын түсіну оңай емес.
Қытайдың бұл аймаққа арналған нақты стратегиясы жоқ, дегенмен бірқатар
жалпы қағидаттар мен тұжырымдамалар бар. Қытайдың Орталық Азиядағы
негізгі мүдделері терроризммен күрес, энергетикалық ресурстарға қол жеткізу
және аймақтағы экономикалық ықпалын арттырумен байланысты. Қытайдың
сыртқы саясаты көбінесе ішкі тұрақтылықты сақтауға бағытталған, сондықтан
ол кейбір мәселелерге басқа державаларға қарағанда өзгеше көзқараспен
қарайды. Бұл ерекшелік Қытайдың Орталық Азиядағы саяси және
экономикалық стратегияларында көрініс табады.
Қытай мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынастар соңғы жылдары
айтарлықтай дамып, екі ел арасындағы экономикалық және саяси байланыстар
нығая түсті. Қытайдың әлемдік экономикадағы үлесі 16,4%-ды құрайды, бұл
оны АҚШ-тан кейінгі екінші ірі экономикаға айналдырады. Қазақстанның
әлемдік экономикадағы үлесі 0,39% деңгейінде. Демографиялық тұрғыдан
алғанда, Қытай халқының саны 1 миллиардтан асады, ал Қазақстанда бұл
көрсеткіш шамамен 17,6 миллион адамды құрайды. Қытайдың халықаралық
аренадағы және әскери салмақтағы салмағы да айтарлықтай жоғары, ол БҰҰ

99