Page 96 - Диссертация

Орталық Азияда су ресурстарын бөлудің тиімді механизмі
қалыптаспаған. Бұл өз кезегінде елдер арасындағы интеграциялық қарым-
қатынастардың әлсіздігін көрсетеді. Қазіргі таңда әрбір мемлекет су пайдалану
қажеттіліктеріне басымдық беріп, су бөлісу мәселелерінде өзіне тиімді
шешімдерді алға тартады. Сонымен қатар, аймақ елдері арасында жоғары және
төменгі ағыста орналасқан мемлекеттердің суды пайдалану жүйелері бұрыннан
бері бекітілген схемаларға негізделген, алайда олар қазіргі климаттық және
демографиялық өзгерістерді толық қамти алмайды.
Әмудария өзені жыл сайын таязданып келеді. Бұрын өзен суы Арал
теңізіне дейін жетсе, соңғы жылдары бұл ағыс толығымен жойылған. Бұл
мәселені болашақта шешу одан әрі күрделене түседі, өйткені су тапшылығы
аймақ елдері арасындағы шиеленісті күшейтуі мүмкін.
Ауғанстан су ресурстарын бөлу жөніндегі өңірлік келіссөздерге
қатысатын елдердің қатарында жоқ. Бұл ел ешқандай Орталық Азиядағы
көпжақты су келісімдерінің мүшесі емес. Аймақтың негізгі су дипломатиялық
платформасы Халықаралық Аралды Құтқару Қоры (ХАҚҚ) болғанымен, бұл
ұйым Ауғанстанды қамтымайды, және оның аймақтағы су мәселелерін толық
шеше алмайтындығы байқалады.
Сонымен қатар, Ауғанстан Орталық Азия мемлекеттері арасында суды
бөлу жөніндегі Мемлекетаралық Комиссияға да кірмейді. Бұл ұйым Әмудария
мен Сырдария өзендерінен мемлекеттерге бөлінетін квоталарды белгілейді,
алайда Ауғанстан бұл жүйенің бөлігі болмағандықтан, оның суды пайдалану
әрекеттері аймақ елдерінің арасында су ресурстарын басқару мәселесінде жаңа
белгісіздіктер туындатуда.
Орталық Азия мемлекеттері Ауғанстанмен су ресурстарын ұтымды және
үйлестірілген түрде басқаруға бағытталған көпжақты механизмдерді
қалыптастыруы қажет. Бұл үшін суды әділ бөлуді қамтамасыз ететін жаңа
келіссөздер жүргізу, Ауғанстанды аймақтық су ресурстарын басқару
институттарына тарту, су пайдалану тиімділігін арттыратын ортақ техникалық
және экологиялық стандарттарды бекіту, сондай-ақ климаттық өзгерістерге
бейімделуге мүмкіндік беретін инновациялық технологияларды енгізу
маңызды.
Аталған шараларды жүзеге асыру Орталық Азия мемлекеттері үшін
өңірлік тұрақтылықты қамтамасыз ету, су тапшылығынан туындайтын ықтимал
дағдарыстардың алдын алу және ұзақ мерзімді су қауіпсіздігін нығайту
тұрғысынан стратегиялық мәнге ие. Егер бұл мәселе реттелмесе, болашақта
судың жетіспеушілігі аймақтағы әлеуметтік және экономикалық тұрақтылыққа
үлкен қауіп төндіруі мүмкін. Ауғанстанның су ресурстарын басқару бойынша
халықаралық келіссөздерге қатысу тәжірибесі шектеулі. Бұл ел мен Иран
арасында Гильменд өзені бойынша келісім жасалғанымен, Кабул әлі күнге
дейін солтүстік көршілерімен трансшекаралық су жөніндегі келісімдерге ресми
түрде қосылған жоқ.

96