Page 102 - Диссертация

мм-ден аз. Бассейннің ауданы 512 мың км², ал оның жалпы жер үсті ағыны
орташа су жылында 27,76 км³ құрайды, оның ішінде 11,5 км³ Қытай аумағынан
келеді.
Қазақстан мен Қытай арасындағы инфрақұрылымдық жобалар белсенді
түрде жүзеге асырылуда, олардың ішіндегі ең ірісі – екі елдің шекарасында
орналасқан халықаралық теміржол және логистикалық орталық, сондай-ақ
еркін экономикалық аймақ (АЭА) болып табылатын KTZ – Khorgos Gateway
Құрғақ порты. Сонымен қатар, 2015 жылдың тамыз айында ТРАСЕКА
бағдарламасы аясында Достық/Алтынкөл – Жезқазған – Ақтау порты – Баку –
Тбилиси – Карс бағыты бойынша Silk Wind пойызының сынақтық рейсі іске
қосылды.
Алайда, су ресурстарын пайдалану мәселесінде Қазақстан мен Қытай
арасында әлі де нақты келісімдер жоқ. Іле өзені мен Балқаш көлі бассейнін
сумен қамтамасыз ету мәселелері өзекті болып қалуда. 2024 жылы екі ел
арасында қазақстандық су шаруашылығы мамандарының Қытайда біліктілігін
арттыру курстарынан өтуі туралы «Power China» компаниясымен келісімге қол
жеткізілді. Бұл бастамалар Қазақстан мен Қытай арасындағы екіжақты қарым-
қатынастарға жаңа серпін береді деп күтілуде.
Қазақстан мен Қытай арасындағы инфрақұрылымдық жобалар белсенді
түрде жүзеге асырылуда. Олардың ішіндегі ең ірілерінің бірі – екі елдің
шекарасында орналасқан халықаралық теміржол және логистикалық орталық,
сондай-ақ еркін экономикалық аймақ (АЭА) болып табылатын «KTZ – Khorgos
Gateway» құрғақ порты. Сонымен қатар, Қытай мен Қазақстанның мүдделері
көпжақты көлік жобаларында да үйлеседі. Мысалы, 2015 жылдың тамыз
айында Транскаспий халықаралық көлік дәлізі (ТРАСЕКА) бойынша
Достық/Алтынкөл – Жезқазған – Ақтау порты – Баку – Тбилиси – Карс бағыты
бойынша «Silk Wind» сынақ пойызы іске қосылды [188].
Қытайдың Орталық Азиядағы негізгі өзендерге жақындығы Қазақстан
үшін су ресурстарын бөлу мәселесін өзекті етеді. Су әлеуеті барлық табиғи
ресурстарды тұтыну көлемі мен өсу қарқыны бойынша алда келеді. Қазақстан
мен Қытайдың 20-дан астам трансшекаралық өзендерінің ішінде Іле және Ертіс
өзендерінің су ресурстарын бірлесіп пайдалану мәселелері ерекше маңызға ие.
Қазақстанның су әлеуетінің 40%-дан астамы (100 км³) Ресей, Қытай, Өзбекстан
және Қырғызстан сияқты сыртқы су көздерінен қалыптасады. Бұл жағдай
Қазақстанның су қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесіне көбірек назар аудару
қажеттігін көрсетеді. Қытаймен тығыз экономикалық байланыстарға сүйене
отырып, Қазақстан осы саладағы мүдделерін ескеретін трансшекаралық су
ресурстарын пайдалануды реттеу тетіктерін белсенді түрде іздестіруде.
Дегенмен, Қытай Қазақстанда тұрақсыздықтың болуына мүдделі
мемлекет емес. Қытай ұзақ жылдардан бері батыс өңірінде ұйғыр
сепаратизмімен, діни экстремизммен күресіп келеді. Қытайдың батыс
аймақтарымен шекараласып жатқан Қазақстанда тұрақсыз жағдай қалыптасса

102