Page 92 - Диссертация

батпақтану және судың ластануы өңірдегі ауыл шаруашылығы мен экожүйеге
кері ықпал етіп, ұзақ мерзімді әлеуметтік-экономикалық мәселелерді
туындатуы мүмкін. Осы себепті, аймақтағы елдер Кош-Тепа каналының
ықтимал салдарын зерттеп, судың сапасын сақтау және тұздану мәселесін
реттеу үшін жаңа келісімдер мен бірлескен шараларды әзірлеуі қажет.
Орталық Азиядағы су тапшылығы және оның әлеуметтік-экономикалық
салдары. Дүниежүзілік банктің зерттеулеріне сәйкес, Орталық Азиядағы 22
миллион адамның үштен бірі таза және қауіпсіз суға қол жеткізе алмай отыр.
Бұл жағдай өңірдегі экологиялық және экономикалық тұрақсыздықтың артуына
ықпал етуде. Өзбекстан халқының үштен бірі (ауылдық және қалалық
аймақтарда) Амудария өзенінен алынатын суға тікелей тәуелді. Сонымен қатар,
Түркіменстан халқының 47%-ы ауыл шаруашылығы секторында жұмыс
істейтіндіктен, олардың өмір сүру деңгейі де өзен суының қолжетімділігіне
байланысты қалыптасады.
Қазіргі уақытта Өзбекстанның Кош-Тепа каналының суды алуы
нәтижесінде зардап шегуі мүмкін аймақтарында 7,8 миллион адам тұрады.
Халық санының табиғи өсіміне байланысты 2030 жылға қарай бұл көрсеткіш
8,7 миллионға дейін жетуі мүмкін.
Неміс экономикалық зерттеу тобының болжамдары бойынша, егер Кош-
Тепа каналы өзіне қажетті судың 25%-ын алатын болса, Өзбекстанда шамамен
250 000 адам жұмыссыз қалуы мүмкін. Су тапшылығы әсіресе Әмударияның
төменгі ағысында орналасқан Хорезм және Қарақалпақстан өңірлеріне ауыр
әсер етеді. Бұл аймақтардағы халықтың тұрмыс деңгейі су ресурстарына
тәуелді, сондықтан су көлемінің азаюы олардың экономикалық тұрақтылығына
елеулі қауіп төндіреді.
Қазіргі уақытта эмиграцияның жоғары деңгейіне ұшыраған бұл аймақтар
су тапшылығының күшеюіне байланысты халықтың басқа өңірлерге жаппай
қоныс аудару қаупімен бетпе-бет келуде. Құрғақшылық, ауыл
шаруашылығындағы өнімділіктің төмендеуі және ауыз су тапшылығы
халықтың әлеуметтік жағдайын одан әрі нашарлатуы мүмкін. Әсіресе, әйелдер
басқаратын үй шаруашылықтары сияқты осал топтар климаттық өзгерістердің
кері әсерін көбірек сезінуі ықтимал.
Бұл жағдай ауыл шаруашылығы өндірісінің төмендеуі, жұмыс
орындарының қысқаруы және халықтың өмір сүру деңгейінің нашарлауы
сияқты бірқатар күрделі әлеуметтік-экономикалық мәселелерге алып келуі
мүмкін. Осыған байланысты, Орталық Азия елдері су ресурстарын тиімді
басқару жолдарын қарастыруы қажет, сондай-ақ Ауғанстанмен судың әділ
бөлінуіне қатысты келіссөздер жүргізуі маңызды.
Орталық Азия елдерінің ондаған жылдар бойы қалыптасқан су саясаты
Кош-Тепа каналы іске қосылғаннан кейін үлкен сын-қатерлермен бетпе-бет
келуі мүмкін. Аймақтағы су ресурстарын әділ бөлу мен тұрақты пайдалану

92