Page 89 - Диссертация

келеді. Жобаның су қажеттілігінің ең жоғары шыңы маусым айында 1103,96
м³/сек деңгейінде болады, бұл Өзбекстан мен Түрікменстанның төменгі
ағысында орналасқан ауыл шаруашылығы маусымымен сәйкес келеді.
Құрылыстың толық аяқталуымен Кош-Тепа каналы Ауғанстандағы ең ірі
және стратегиялық маңызды ауыл шаруашылығы жобасына айналмақ. Алайда,
оның іске асырылуы аймақтық су балансын айтарлықтай өзгертіп, көршілес
елдердің су пайдалануға қатысты мәселелерін күрделендіруі мүмкін.
Кош-Тепа каналының іске қосылуынан кейінгі Орталық Азияға ықтимал
әсері. Канал құрылысы аяқталған соң, Кош-Тепа каналы Амудария өзенінен
жылына 13 км³ суды пайдаланатын болады. Бұл судың 80%-дан астамы суару
маусымында алынатындықтан, Әмудария өзеніндегі су көлеміне үлкен жүктеме
түседі. Нәтижесінде, Ауғанстанның өзеннен пайдаланатын су мөлшері қазіргі 5
км³-тен үш есеге дейін артады.
Әмудария бассейні – Ауғанстандағы жаңартылатын су ресурстарының
жартысына жуығын қамтиды. Алайда, Ауғанстанда дамыған су
инфрақұрылымы мен суды сақтау жүйелері жетіспейтіндіктен, ел кезеңдік
құрғақшылық пен су тасқынының әсеріне осал болып отыр. Осы себепті,
Ауғанстанның су ресурстарын көбірек пайдалануы көршілес Өзбекстан мен
Түрікменстанға үлкен салдарын тигізуі мүмкін, себебі бұл елдер ауыл
шаруашылығына қажетті судың 83%-дан астамын Әмудариядан алады.
Соңғы онжылдықта Өзбекстан мақта өсіру көлемін біртіндеп
қысқартқанымен, аймақтың экожүйесіне елеулі зиян келіп отыр. Бұрын
әлемдегі төртінші ірі ішкі теңіз болған Арал теңізі, кеңес дәуіріндегі суды
тиімсіз пайдалану мен аймақтық бәсекелестіктің салдарынан қатты тартылды
[185, 29 б.].
Климаттың өзгеруіне қатысты Үкіметаралық сарапшылар тобының
деректеріне сәйкес, Орталық Азияда орташа температураның көтерілуі әлемдік
көрсеткіштен екі есе жылдам жүріп жатыр. Болжамдар бойынша, 2050 жылға
қарай температура 2-4°C-қа, ал 2080 жылға дейін 3-5°C-қа көтерілуі мүмкін.
Бұл фактор қосымша су тапшылығына әкеледі және мұздықтардың жедел
еруіне себепші болады.
Мұздықтардың тез еруі бастапқы кезеңде өзендердің ағынын уақытша
арттыруы мүмкін, бірақ ұзақ мерзімді перспективада өзен деңгейінің
айтарлықтай төмендеуіне әкеледі. Сарапшылардың пікірінше, болашақта
Орталық Азиядағы өзен ағындары 10-30%-ға дейін азаюы мүмкін. Бұл
өзгерістер Түркіменстанның, Өзбекстанның және Қазақстанның батыс
бөліктеріндегі құрғақшылықты күшейтіп, ауыл шаруашылығы өнімділігі мен
азық-түлік қауіпсіздігіне кері әсер етуі мүмкін.
Кош-Тепа каналының іске қосылуы Орталық Азия елдеріндегі су
балансын түбегейлі өзгертіп, аймақтың су қауіпсіздігіне жаңа сын-қатерлер
тудыруы мүмкін. Әмудария өзеніндегі қазіргі су тарату механизмі 1992 жылғы
Алматы келісіміне негізделген, алайда бұл құжатқа Ауғанстан қатысқан жоқ.

89