Page 57 - Диссертация

Орталық Азия барлық Еуроазиялық дала оңтүстік Ауғаныстанан Солтүстік
Пәкістан мен Индияда сол Орталық Азияға енеді деген ұғым айтылған [143].
Дегенмен, автор зерттеу пікірінше Орталық Азия бес мемлекеттің басшылары
(Қазақстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Қырғызстан және Түркменістан) әр егеменді
болғандықтан кейін бірігіп атаған саяси ұғымды білдіреді (сурет 7).

Сурет 7 – Орталық Азия су ресурстарының үлестірілуі

Ескертпе: Автормен [44] әдибиет негізінде құрастырылған.

Орталық Азия территориясы тұйық Арал-Капий бассейні шегінде
орналасқан үлкен аумақты алады. Орталық Азия аумағында орналасқан барлық
мемлекеттер теңізге шыға алмайтын елдер санатына жатады. Өңір оның
аумағының көп бөлігін алып жатқан материкішілік шөлдер аймағында
орналасқан. Аймақтың бедері дала мен шөлді жазықтардың кең аумақтарын,
алқаптарды, ең биік таулы шыңдар мен таулы қыраттарды біріктіреді. Аймақта
бірнеше ірі таулы жүйелер орналасқан: Алтай және Саян алабы, Тянь-Шань
және Памир Алай өңірінің оңтүстік-батысында. Таулар алып жатқан алаң
2
Орталық Азия аумағынан 800 мың км немесе 20 пайызды құрайды [144].
Тәжікстан мемлекет аумағының 90% астамы және Қырғызстан таулы деп
саналады. Шығыс Қазақстанның аумағы (Қазақша ұсақшоқ, Жоңғар Алатауы,
Тарбағатай және Алтай) өңірдің осы бөлігін де таулы жерлер қамтиды.
Өзбекстанның оңтүстік-шығысы (Батыс Тяш-Шань және Гиссар таулары)
Ауғанстан мен Қытай аумағына дейін созылып жатыр. Таулар климаттық
реттеуіш және негізгі өзендердің су құраушы тетігі болып табылады.
Түрікменстанда таулар ел аумағының небәрі 1% -ын құрайды.
Мұздықтар Қырғызстан аумағының 4% -ын және Тәжікстан аумағының
6% -ын алып жатыр. Қазақстан мен Өзбекстанда да мұздықтар бар. Орталық
2
Азияда мұздықтардың жалпы ауданы 12-14 мың км құрайды. Мұздықтардағы
3
су қоры 1000 км құрайды, бұл Орталық Азияның басты өзендері Әмудария мен
57