Page 17 - Диссертация

олардың арасындағы су қатынастары мен экономикалық ынтымақтастықты
реттеуге және өзара мүдделерді есепке алуға байланысты.
Қауіпсіздік проблемасы барлық аспектілерде дәстүрлі түрде ғылыми
(cаяси, әлеуметтік ғылым) қызығушылықтардың қалыпты басты назарында
болды. Қауіпсіздік концепциясы дамуының бастапқы кезеңдерінде оның
мазмұнын күш, ықпал, мемлекеттік билік және т.б. призмасы арқылы
анықтайтын реализм теориясы позициясынан көзқарас басым болды.
Қауіпсіздік проблемасы халықаралық қатынастар теориясы мен
практикасындағы орталық мәселелердің бірі ретінде ғалымдар мен
саясаткерлердің көзқарасы саласында болды және болып қала береді. Себебі,
халықаралық саясаттың кез келген мәселесі қандай да бір түрде қауіпсіздік
мәселелеріне әсер етеді [49]. «Қауіпсіздік» ұғымы «ұлттық мүдде» ұғымының
категориясымен тығыз байланысты [50]. Соның туындысы десек болады.
Қауіпсіздік өзінің мақсаттарын алуға, қолайсыз жағдайда болмауға ұмтылу
және мемлекеттің өмірлік маңызды мүдделерін жүзеге асыруды қамтамасыз
етуге бағытталған мемлекеттік саясаттың оң нәтижесі ретінде әрекет ретінде
қалыптасын келген. Әскери күш реалистік парадигма аясында «қауіпсіз
мемлекетке» жетудің негізгі жолы болды [51]. Қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі
күштің мәнін абсолюттандыру және басқа факторларды бағаламау реализмнің
әдістемелік мүмкіндіктерін айтарлықтай шектеді.
Трансшекаралық өзендерді реттеу үшін құрылымдық реализмді
пайдалану принциптерін талдауға тырысайық.
Реализм идеялары негізінен Ганс Моргентау есімімен байланысты.
Реалистер мемлекеттің ұлттық мүдделері халықаралық қатынастар жүйесінің
әрқашан өзекті элементтері болып табылатындығынан шығады. Реализмге ең
жоғары қызығушылық «өмір сүру» немесе деген қарапайым сөзбен айтқанда
«мемлекеттің бар болуы» ұғымнан қалыптасады, сондықтан олардың сыртқы
саясатының негізгі бағыты қауіпсіздік мәселесі. Оны қамтамасыз етудің негізгі
әскери құралы – мемлекеттің әскери әлеуеті болып табылады [50, б. 49].
Ұлттық қауіпсіздік, ең алдымен, негізгі, өмірлік маңызды мүдделердің –
ұлттық егемендіктің, ұлттық мемлекеттің аумақтық тұтастығын, оның халқын
қорғаудың мызғымастығын қамтамасыз етуге арналған, яғни ол үшін ол өзіне
ұнайтын мүдделерді қорғау болып табылады. Ымыраға келуден гөрі күресуге
келіседі. Қорыта айтқанда, ұлттық қауіпсіздік – ұлттық мемлекеттің өмірлік
маңызды мүдделерін қамтамасыз етуге бағытталған стратегия. Бұл қауіпсіздік
мәселесіне классикалық реалистік көзқарас [52].
Классикалық деп саналатын тағы бір көзқарас, либералдық-идеалистік
көзқарас, жалпы адамзаттық мүдделер мен жалпы адамзаттық құндылықтар
призмасы арқылы қауіпсіздікті қарастырды, мұнда ұжымдық қауіпсіздікті
құрудың негізгі құралы халықаралық институттар мен халықаралық құқық
нормалары болды мемлекеттерден қырғи-қабақ соғыс пен мемлекетаралық

17