Page 166 - Диссертация

Қазіргі заман: жаһандық және аймақтық су дипломатиясы. 20-21
ғасырларда су ресурстарының тапшылығы, климаттың өзгеруі және халық
санының өсуі су дипломатиясын халықаралық қатынастардың маңызды
бөлігіне айналдырды. 1950-1960 жж.: Трансшекаралық өзендер бойынша
аймақтық ынтымақтастық арта бастады. Орталық Азия: Кеңес Одағы кезеңінде
Әмудария және Сырдария өзендерінің ресурстарын бөлуде арнайы
механизмдер қолданылды. 1992 жыл: Хельсинки конвенциясы. Бұл конвенция
трансшекаралық су бассейндерін әділетті пайдалану және қорғау үшін маңызды
халықаралық құжат болды. Орталық Азия: Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін,
аймақтағы мемлекеттер су ресурстарын басқару бойынша жаңа келісімдер
жасау қажеттілігіне тап болды. 1992 жылы Алматыда су ресурстарын басқару
жөніндегі келісімдер қабылданды.
Су дипломатиясы тарихындағы маңызды кейстер. Ніл өзені дауы
(Египет, Судан, Эфиопия): Ніл өзенінің суын пайдалануда Египет пен Эфиопия
арасындағы ұзақ жылдарға созылған келіссөздер. Эфиопияның Ұлы Эфиопия
бөгеті жобасы су дипломатиясының маңыздылығын көрсетті.
Тигр мен Евфрат өзендері (Түркия, Сирия, Ирак): Түркияның "GAP"
жобасы (Су және энергетика инфрақұрылымы) трансшекаралық өзендердегі
судың әділетті бөліну мәселесін көтерді.
Арал теңізі бассейні (Орталық Азия): Кеңес дәуірінен кейінгі кезеңде
Әмудария және Сырдария өзендерінің суын әділетті бөлу мәселесі. Арал
теңізінің экологиялық дағдарысы су дипломатиясының басты сынағы ретінде
танылды.
Су дипломатиясы тарихы су ресурстарының адамзат үшін стратегиялық
маңызға ие екенін көрсетеді (кесте 34). Ол тек табиғи ресурстарды басқару
мәселесі ғана емес, сондай-ақ халықаралық тұрақтылық пен бейбітшілікті
нығайтудың құралы болып табылады. Су дипломатиясының тарихи тәжірибесі
қазіргі және болашақ мәселелерді шешуде маңызды сабақ береді [257, 7 б.].

Кесте 34 - Су дипломатиясының тарихи кезеңдері мен маңызды оқиғалары

Кезең Мазмұны
Ежелгі дәуір Ежелгі өзендер (Тигр, Евфрат, Ніл) бойындағы алғашқы су басқару
жүйелері мен келіссөздер.
Орта Орта Азия мен Еуропада су ресурстарының стратегиялық рөлі, каналдар мен
ғасырлар қорғаныс жүйелері.
Жаңа дәуір 17-19 ғасырлардағы халықаралық су келісімдерінің пайда болуы (Boundary
Waters Treaty, 1909).
Қазіргі заман 20-21 ғасырларда трансшекаралық су ресурстарын басқару бойынша
халықаралық конвенциялар (Хельсинки, 1992).
Маңызды Ніл өзені, Тигр мен Евфрат, Арал теңізі бассейні бойынша халықаралық
кейстер келіссөздер мен қақтығыстар.

166