Page 165 - Диссертация

трансшекаралық су айдындары Қазақстанның көршілес елдермен
ынтымақтастығын қажет етеді. Су ресурстарын басқару саласындағы
Қазақстанның басты саясаты – өңірдегі тұрақтылықты және экологиялық тепе-
теңдікті сақтау. Су дипломатиясы трансшекаралық су ресурстарын бейбіт әрі
тиімді пайдаланудың негізгі механизмі болып табылады. Ол су тапшылығы
және климаттық өзгерістер дәуірінде мемлекеттер арасындағы
ынтымақтастықты арттырудың маңызды құралы болып табылады. Қазақстан
сияқты мемлекеттер үшін су дипломатиясы тек экологиялық емес, сонымен
қатар саяси және экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етудің ажырамас
бөлігі болып табылады.
Су дипломатиясының тарихы: Дамуы мен маңызы. Су дипломатиясы
ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейін адамзаттың су ресурстарын басқаруға
деген ұмтылысының маңызды элементі болып табылады. Оның дамуы тарихи
кезеңдерде трансшекаралық өзендер мен көлдердің саяси, экономикалық және
экологиялық рөліне негізделген.
Ежелгі дәуір: алғашқы су басқару келісімдері. Су ресурстарын басқару
мен бөлу тарихы адамзат өркениетінің қалыптасуымен бірге пайда болды.
Ежелгі Месопотамия (б.з.д. 3000-1500 жж.) Тигр мен Евфрат өзендері
аймағындағы шумерлер мен ассириялықтардың алғашқы су басқару жүйелері.
Суару жүйелері мен каналдарды басқару халықтың бір-бірімен өзара
байланысын талап етті. Шумерлер кезеңінде су пайдалануға қатысты алғашқы
дауларды шешу хаттамалары пайда болды. Ежелгі Египет: Ніл өзенімен
байланысты ауыл шаруашылығы мен халықтың тіршілігі. Ніл өзенінің су
тасқынын бақылау арқылы қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз ету негізгі
мақсат болды. Ежелгі Үндістан: Инд және Ганг өзендері бассейндеріндегі
алғашқы суару жүйелері. Бұл аймақтағы патшалықтар су ресурстарын реттеу
үшін келіссөздер жүргізді.
Орта ғасырлар: су ресурстарын бақылау. Орта ғасырларда су ресурстары
стратегиялық және экономикалық актив ретінде танылды. Орта Азия: Ұлы
Жібек жолының бойындағы су ресурстары маңызды рөл атқарды. Әмудария
мен Сырдария өзендерінің бойында орналасқан қалалар мен хандықтар су
көздерін басқару үшін жиі қақтығысып отырды. Еуропа: Судың әскери маңызы
артты. Қалаларды қорғау үшін өзендерді қайта бағыттау және каналдар жасау
басталды. Қытай: Ұлы канал сияқты инфрақұрылымдар тұрғызылды, бұл су
дипломатиясының ішкі және аймақтық аспектілерін көрсетті.
Жаңа дәуір: халықаралық келісімдердің бастауы. 17-19 ғасырларда
мемлекеттер арасында су ресурстарын басқару туралы алғашқы ресми
келісімдер пайда болды. 1815 жыл: Вена конгресі Еуропадағы трансшекаралық
өзендерді реттеу қажеттігін мойындаған алғашқы халықаралық келісімдердің
бірі болды. 1909 жыл: АҚШ пен Канада арасындағы "Boundary Waters Treaty"
келісімі. Бұл келісім трансшекаралық суларды бейбіт мақсатта пайдалану үшін
алғашқы қадам болды.

165