Page 49 - Диссертация

- Жеке секторды тарту – гидроэнергетика мен сумен жабдықтау
саласына жеке инвестицияларды тарту;
- Келісімді орындау механизмдерін қатаң бақылау – ынтымақтастықтың
сәттілігін тәуелсіз халықаралық ұйымдар арқылы бақылау.
Колумбия өзені бассейніндегі АҚШ пен Канада ынтымақтастығы
трансшекаралық су ресурстарын басқарудың тиімді халықаралық тәжірибесінің
үлгісі болып табылады. Бұл тәжірибені Орталық Азия елдері де пайдалана
алады, әсіресе Сырдария және Әмудария өзендері бойынша ұсыныстар:
• Құқықтық механизмдерді күшейту;
• Су ресурстарын әділ бөлу және өтемақы механизмдерін енгізу;
• Жеке сектор мен халықаралық ұйымдарды тарту;
• Бейімделгіш келісімдер жасау.
Бұл тәжірибе Орталық Азиядағы су дипломатиясын дамыту үшін
маңызды үлгі бола алады.
Рона өзені бойынша трансшекаралық басқару тәжірибесі және
ынтымақтастық эволюциясы. Рона өзені – Швейцария мен Франция арқылы
өтетін және Жерорта теңізіне құятын маңызды халықаралық су артериясы.
Өзеннің трансшекаралық сипаты оның көпдеңгейлі және кезеңдік негізде
басқарылуын талап етті. Рона өзені бойындағы ынтымақтастық пен су
ресурстарын басқару тәжірибесі үш негізгі тарихи кезеңге бөлінеді:
1-кезең (1870–1970): Өндірістік ресурс ретіндегі рөлі. Бұл кезеңде өзен ең
алдымен гидроэнергетикалық қажеттіліктер үшін пайдаланылды. Францияда
Рона ұлттық электр энергетикасының тірегіне айналды. 1948–1951 жылдары
Маршалл жоспары аясында бөлінген қаржының 2%-ы Рона бойындағы су
электр станцияларын салуға бағытталды. Швейцария аумағында да өзен
бойында бірнеше су электр станциялары салынды, бірақ гидроэнергетикалық
ауқым Франциямен салыстырғанда төмен болды. Бұл кезеңде экологиялық
аспектілер ескерілмеген, су ресурсы таза экономикалық құрал ретінде
қарастырылды [135].
2-кезең (1970–2000): Экологиялық саясат пен ядролық энергетика. 1970
жылдардан бастап Францияда ядролық энергетикаға көшу өзеннің маңызын
өзгертті. Атом электр станцияларының салқындату жүйесі Ронаға тәуелді
болғандықтан, өзеннің экологиялық қауіпсіздігі жаңа стратегиялық мәселеге
айналды. Осы кезеңде Еуропалық Одақтың Су Негіздемелік Директивасы
қабылданып, экологиялық стандарттар күшейтілді. Гидроэнергетикалық
кәсіпорындарға экологиялық шектеулер енгізілді. Бұл трансшекаралық
конфликттерді азайтуға және экожүйеге бағытталған тәсілдерге көшуге жол
ашты [136].
3-кезең (2000 жылдан бастап): Интеграцияланған басқару моделіне көшу.
2000 жылдан бастап Рона өзені IWRM (Integrated Water Resources Management)
тұжырымдамасы аясында басқарылып келеді. Бұл жүйе су ресурстарын тек

49