Page 46 - Диссертация

қабылдауын қамтамасыз ететін маңызды институционалдық негіз болып
табылады.
Дуэро өзені бассейніндегі Испания мен Португалия ынтымақтастығы
тұрақты, құқықтық және технологиялық жағынан жетілген трансшекаралық су
ресурстарын басқарудың үлгісі ретінде Орталық Азияда институционалдық
дамуға, су қауіпсіздігіне және өңірлік тұрақтылыққа қол жеткізуге ықпал ете
алады.
Колумбия Бассейні тәжірибесі. Колумбия өзені бассейні Солтүстік
Американың Тынық мұхиты жағалауында орналасқан және жалпы 680 000 км²
аумақты қамтиды. Бассейннің басым бөлігі АҚШ аумағында, алайда 15%-ы
Канадада орналасқан. Бұл бөлікте жалпы су қорының 30%-ы қалыптасады.
1942 жылға дейін АҚШ территориясында Гранд Кули секілді ірі
гидротехникалық құрылыстар іске қосылғанымен, Канада тарапында мұндай
инфрақұрылым әлі толық дамымаған болатын. Осы себепті, 1944 жылы екі ел
бірлесіп Колумбия өзенінің су ресурстарын басқаруға арналған халықаралық
техникалық комитет – ICREB (International Columbia River Engineering Board)
ұйымын құрды. Бұл құрылым трансшекаралық су ресурстарын көпсалалы
мақсаттарда тиімді әрі үйлестірілген пайдалануға бағытталған ғылыми-
инженерлік негіздерді әзірлеумен айналысты. Зерттеу аясында қарастырылған
негізгі бағыттар мыналар болды [133]:
• Коммуналдық және тұрмыстық сумен жабдықтау жүйелерін жақсарту;
• Өзен навигациясын қамтамасыз ету және дамыту;
• Гидроэнергетикалық әлеуетті ұлғайту;
• Су тасқынының алдын алу және апаттық қатерлерді азайту;
• Мелиорациялық шараларды жетілдіру;
• Балық шаруашылығын сақтау және экожүйелік тепе-теңдікті
қамтамасыз ету.
1944–1959 жылдар аралығында жүргізілген кешенді зерттеулер Колумбия
өзенінің жоғарғы ағысында су қоймалары жүйесін құру қажеттілігін
айқындады. Бұл шешімнің негізінде АҚШ пен Канада электр энергиясын
өндіру көлемін арттыру және су тасқынын бақылау мүмкіндігін алды.
Трансшекаралық су ресурстарын бірлесіп басқару мақсатында 1909 жылы екі
мемлекет арасында Шекаралық сулар туралы келісім (Boundary Waters Treaty)
қабылданып, оның негізінде Халықаралық Бірлескен Комиссия (International
Joint Commission – IJC) құрылды. Алайда бұл органның Колумбия өзеніне
қатысты өкілеттігі шектеулі болғандықтан, тараптар осы өзенге арналған жеке
халықаралық келісім дайындау қажеттігін мойындады.
Колумбия өзеніне қатысты келісім (DRC) 1961 жылы әзірленіп, 1964
жылдың 16 қыркүйегінде заңды күшіне енді. Бұл құжат Канада аумағында
өндірілген электр энергиясын АҚШ тарапынан сатып алу тәртібін реттейтін
халықаралық құқықтық негіз ретінде қарастырылады (кесте 5).

46