Page 29 - Диссертация

патшалар интерграциялық бағытқа сүйеніп, қауіпіздік салдарын ескере отырып,
дипломатиялық жолдарымен шешуге тырыскан.
Орталық Азиядағы еларалық өзендеріндің қолдану, реттеу, басқару
менеджментін зерртеу үшін бір теорилық негізідеме қажет.
Бұл ретте, су мәселелерін зерттеудегі интеграциялық теориялық тәсілдер
зерденелеп көрейік.
«Интеграция» терминін ХХ ғасырдың 30-жылдарында алғаш рет
қолданылғанымен, интеграциялық теориялар ешқашан нақты саяси
шешімдердің тұжырымдамалық негізі ретінде қабылданған жоқ. Интеграция
билеушілері әрқашан өз елдерінің және әлемдік қауымдастықтың ортақ
мүдделерін ескере отырып әрекет етті.
Интеграцияны ғылыми зерттеу халықаралық ынтымақтастықтың өзекті
процестерін – Ұлттар Лигасынан бастап БҰҰ-ның қазіргі қызметімен
байланыстырады және өзара әрекеттестіктің ортақ белгілерін анықтауға
бағытталған [103].
«Аймақтық интеграция» ұғымының теориялық негіздері 1950-жылдары
қаланды. Неолибералдық ғалымдар А.Предоль мен В.Репке интеграцияны
бірнеше мемлекетті қамтитын бірыңғай геоэкономикалық кеңістік құру процесі
ретінде қарастырды [104].
Интеграция теориясының алғашқы формасы экономикалық бағытта
дамыды – яғни, сыртқы сауда мен қызметті ырықтандыру негізінде біртұтас
нарықтық кеңістік қалыптастыру идеясы ұсынылды. Бұл көзқарас кейін «еркін
сауда аймағы» (free trade theory) тұжырымдамасына негіз болды (Viner, 1950)
[105].
Экономикалық емес факторларға негізделген интеграциялық бағыт
бойынша, интеграция қатысушы елдер арасындағы қақтығыс тәуекелін
төмендетіп, өзара қорғаныс және тұрақтылық механизмін күшейтеді (Deutsch et
al., 1957) [106].
Үшінші тәсілде – мемлекеттер өндіріс факторларының шектеулілігіне
байланысты интеграцияға ұмтылады. Мұнда экономикалық ауқымның кеңеюі,
технологиялардың дамуы, ғылыми-инновациялық процестерге
инвестициялардың өсуі интеграцияланған аймақты тиімді әрі тартымды етеді
(Mitrany, 1966) [107].
Интеграцияның практикалық қажеттілігін Ж.Моне, Р.Шуман,
В.Хальштейн, М.Панич, П.Робинсон, Ж.Руэфф секілді ғалымдар негіздеген.
Олар 1950–1960 жылдары Батыс Еуропадағы интеграциялық жобалардың
экономикалық тиімділігін дәлелдеп, сауда кедергілерін жою негізінде саяси
тұрақтылыққа қол жеткізуге болатынын көрсетті (Moravcsik, 1998) [108].
Неолиберализмді жақтаушылардың пікірінше, интеграция – бұл
нарықтық күштердің өздігінен әрекет етуінен туындайтын және ұлттық
заңнамалар мен шекараларды жеңетін өзара экономикалық тәуелділік процесі
болып табылады (Keohane & Nye, 1977) [109].

29