Page 40 - Диссертация

Кесте 3 - Трансшекаралық су ресурстарын басқаруда халықаралық тәжірибелер

Өңір / өзен атауы Негізгі басқару қағидаттары Қазақстан үшін маңызы

Дуэро өзені Құқықтық келісім, тұрақты Халықаралық келісімдерді
(Испания– деректер алмасу, бірлескен жаңарту және бекіту
Португалия) жоспарлау тәжірибесі
Колумбия өзені Өзара мүдде, тең өкілдік, Су және энергетика
(АҚШ–Канада) ұзақмерзімді институционалдық балансы мүдделерін
құрылым ескеруге үлгі

Рона өзені (Франция– Экожүйелік тәсіл, Экожүйелік басқаруды
Швейцария) трансшекаралық мониторинг енгізуге бағыт
және ортақ реттеу

Жергілікті қауымдастықтарды
Титикака көлі тарту, мәдени-экологиялық Қауымдастықтарды шешім
(Боливия–Перу) қабылдауға тарту жолы
теңгерім

Аталған өңірлердегі әртүрлі географиялық, экономикалық және саяси
жағдайларына қарамастан, ортақ қағидаттар – өзара сенім, ақпаратпен алмасу,
бірлескен мониторинг, келісім негізіндегі басқару және экожүйелік тәсілдер –
су дипломатиясының ілгерілеуіне негіз болды.
Бұл тәжірибелер Қазақстан мен Орталық Азия елдері үшін су
ресурстарын бейбіт түрде басқаруда үлгі бола алады.
Дуэро бассейніндегі Испания мен Португалия ынтымақтастығы
трансшекаралық өзендерді бірлесіп басқаруда құқықтық негіздің және
деректермен тұрақты алмасудың маңызын көрсетті. Колумбия өзені
бассейніндегі басқару механизмі өзара мүдделерді ескеру мен мүдделі
тараптардың тең дәрежеде қатысуын қамтамасыз етудің тиімділігін дәлелдеді.
Рона өзені бойынша Франция мен Швейцария арасындағы модель
трансшекаралық гидрологиялық процестерді экожүйелік деңгейде
интеграциялаудың сәтті үлгісін ұсынады. Ал Титикака көлі маңындағы Боливия
мен Перу арасындағы келісімдер трансшекаралық су нысандарын басқаруда
жергілікті қауымдастықтардың да рөлін арттыруға болатынын көрсетеді.
Осы халықаралық тәжірибелер Қазақстан үшін трансшекаралық су
дипломатиясын жүйелі түрде жетілдіруде бағыт-бағдар бере алады. Әсіресе,
Орталық Азияның су-энергетикалық тепе-теңдігін сақтау, су дауларын бейбіт
жолмен шешу және өңірлік қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету
тұрғысынан мұндай келісімдер мен басқару үлгілерінің тәжірибелік мәні зор.
Әлемдік тәжірибе трансшекаралық өзен бассейндерін бірлесіп басқару
бойынша табысты мысалдарды ұсынады. Бұл ынтымақтастық модельдері
мемлекетаралық сенімді нығайтып қана қоймай, су ресурстарын тұрақты әрі
әділ пайдалану арқылы экологиялық, энергетикалық және әлеуметтік
тұрақтылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді (UNESCO, 2021).

40