Page 158 - Диссертация

ықпал етеді. Ауылдық аймақтардағы өмір сүру сапасының жақсаруы көші-қон
ағынын азайтады, ал жаңа инфрақұрылымдар мен технологиялар жұмыс
орындарын ашуға мүмкіндік береді.
Су үнемдеу технологиялары құрғақшылық пен климат өзгерісінің
салдарын жұмсартуға бағытталған. Мұздықтардан келетін судың тиімді
пайдаланылуы өзендердің табиғи ағысын ұзағырақ сақтауға, су экожүйелерінің
тіршілігін қамтамасыз етуге ықпал етеді. Сонымен қатар, жыл сайын 10–15%
көлемінде су үнемделуі аймақтағы су тапшылығы проблемасын едәуір
жеңілдетеді [225, 18 б.].
Қорыта айтқанда су үнемдеу Орталық Азияда экономикалық,
экологиялық және әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етуде шешуші рөл
атқарады. Заманауи технологияларды қолдану мен аймақтық ынтымақтастықты
нығайту арқылы аймақтағы су тапшылығы мәселесін жүйелі түрде шешуге
және ұзақ мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз етуге болады.
Цифрлық реттеу және мониторинг моделінің су дипломатиясындағы
рөлі. Цифрлық реттеу және мониторинг моделі – қазіргі кезеңдегі су
дипломатиясының ажырамас құрамдас бөлігіне айналып отыр.
Трансшекаралық су ресурстарын тиімді, әділ және ашық басқару –
халықаралық сенім мен ынтымақтастықтың негізі. Дәстүрлі әдістермен
салыстырғанда, цифрлық модель нақты уақыт режимінде су ағымдарын
бақылауға, судың мөлшері мен сапасын дәл есептеуге, деректерді автоматты
түрде өңдеп, елдер арасында ортақ платформада бөлісуге мүмкіндік береді.
Бұл модельдің су дипломатиясындағы басты артықшылықтары:
• Өзара сенімділікті нығайтады – шекаралас елдер су ресурстары
туралы деректермен ашық бөлісе отырып, транспаренттілікке қол жеткізеді;
• Даулы мәселелерді алдын ала болжайды – су балансы мен тұтыну
көлеміне қатысты нақты болжамдар жасау арқылы қақтығыстардың алдын
алуға жол ашады;
• Бейбіт келіссөздер жүргізуге ғылыми дәлел ұсынады – цифрлық
жүйе негізінде алынған дәл деректер келіссөздердің негізіне айналады;
• Климаттық бейімделуді жеделдетеді – мұздықтар еріп, климат
өзгеріп жатқан тұста, цифрлық модель судың ұзақмерзімді ағымын тиімді
болжауға мүмкіндік береді;
• Халықаралық міндеттемелерге сәйкестік орнатады – цифрлық
бақылау БҰҰ, Хельсинки конвенциясы сияқты халықаралық нормаларды
орындауға кепілдік береді.
Су дипломатиясы саласындағы заманауи сын-тегеуріндер
трансшекаралық су ресурстарын басқарудың жаңа, тиімді тетіктерін талап
етеді. Осы тұрғыда цифрлық реттеу және мониторинг үлгісі – халықаралық
өзендерді бірлесіп пайдалануда сенімді нығайтатын, ашықтық пен әділдік
принциптерін қамтамасыз ететін стратегиялық құрал ретінде айқындалуда. Бұл
модель нақты уақыт режимінде деректер жинақтап, су ресурстары жөніндегі

158