Page 140 - Диссертация

Суармалы жерлер. Қазақстанның суармалы жерлерінің 59,3%-ы
бассейнде орналасқан, бұл ауыл шаруашылығы үшін бассейннің
маңыздылығын көрсетеді. Қырғызстан (37,3%), Тәжікстан (39,3%) және
Өзбекстанда (54,4%) бұл көрсеткіш те жоғары.
Энергетикалық ресурстар. идроэнергия: Қырғызстанда бассейн
гидроэнергиясының 98,56%-ын өндіреді, бұл оның гидроэнергетикаға толық
тәуелділігін көрсетеді. Өзбекстанда бұл көрсеткіш 87,62%, Қазақстанда 3,34%,
ал Тәжікстанда 3,09%.
Жылу энергиясы: Өзбекстан жылу энергиясының 87,14%-ын бассейнде
өндіреді, бұл энергетикалық инфрақұрылымның бассейнге тәуелді екенін
көрсетеді. Қазақстанда бұл үлес 9,03%, ал Қырғызстан мен Тәжікстанда жылу
энергиясы өндірісі жоқ.
Сырдария өзенінің бассейні Орталық Азия елдері үшін табиғи, әлеуметтік
және экономикалық ресурстардың маңызды көзі болып табылады. Елдер
арасындағы тәуелділіктің деңгейі әртүрлі. Қазақстан мен Өзбекстан негізінен
суармалы егіншілік пен жылу энергиясына тәуелді. Қырғызстан мен Тәжікстан
бассейнді гидроэнергетика мен аумақтық ресурстар көзі ретінде пайдаланады
[239].
Трансшекаралық ынтымақтастықтың маңыздылығы өзен бассейніне
ортақ тәуелділіктен туындайды, әсіресе су ресурстарын тиімді басқару,
энергетикалық қажеттіліктерді қанағаттандыру және экологиялық қауіпсіздікті
сақтау мақсатында.
Сырдария бассейніндегі су ресурстарын бірлесіп пайдалану елдер
арасында тығыз әрі үйлестірілген ынтымақтастықты қажет етеді. Бұл
ынтымақтастық су ресурстарын тиімді басқаруды, экологиялық тұрақтылықты
және аймақтағы халықтың өмір сүру сапасын арттыруды қамтамасыз етуге
бағытталған болуы тиіс.
Орталық Азиядағы трансшекаралық су ресурстарын бірлесіп басқару –
аймақтың экологиялық, экономикалық және геосаяси тұрақтылығы үшін
шешуші фактор. Сырдария бассейніндегі елдер арасындағы тәуелділік жоғары
болғандықтан, су дипломатиясы – мемлекетаралық келіссөздер мен сенім
шараларын нығайтуда негізгі құрал. Қазақстан бұл процесте су ресурстарын
әділ бөлісу, инфрақұрылымды бірлесе дамыту және халықаралық нормаларға
сәйкестік арқылы өз позициясын нығайтып келеді.

4.2 Орталық Азиядағы трансшекаралық су ресурстарын ұтымды
пайдаланудағы халықаралық ұйымдардың рөлі
Орталық Азия су ресурстарын басқаруда халықаралық ұйымдар
айтарлықтай маңызды рөл атқарады. Бұл өңірдің су ресурстары
трансшекаралық сипатқа ие, себебі аймақтың ірі өзендері - Амудария мен
Сырдария - бірнеше мемлекеттің аумағынан ағып өтеді. Су ресурстарын тиімді
пайдалану және әділ бөлу аймақ елдері арасындағы ынтымақтастықтың негізі

140