Page 28 - Диссертация

ғылыми дискурс бұл мәселелерге фрагментарлы түрде тоқталып, тұтас
институционалдық үлгілерді әзірлеуге әлі де бет бұрмаған. Қазіргі қолжетімді
еңбектердің көпшілігі сипаттамалық-талдамалық сипатқа ие болып, смарт
қалалар феноменін мемлекеттік басқару және тұрақты даму қағидаттарымен
кешенді түрде сабақтастыратын іргелі теориялық зерттеулердің тапшылығы
байқалады.
Сонымен қатар, практикалық саяси бастамалар (мысалы, «Цифрлық
Қазақстан» бағдарламасы, «Ақылды қала» жобасы және т.б.) теориялық
талдаудан алда келеді, бұл өз кезегінде smart city үдерістерін бағалау мен
реттеу бойынша тұтас әдіснамалық тәсілдің қалыптаспағанын айғақтайды.
Қазіргі таңда smart city концепциясы мен ТДМ арасындағы байланыс көп
жағдайда декларативті сипатқа ие болып отыр және оны бағалау немесе
модельдеу критерийлері түрінде формализациялау өте сирек кездеседі.
Осыған байланысты, жалпы теориялық база қалыптасқанымен, smart city
тұжырымдамасы мен ТДМ арасындағы өзара байланыс жеткілікті деңгейде
жан-жақты зерттелді деп айтуға негіз жоқ. Бұл бағытта нақты реттеуші
тетіктерді, тиімділік индикаторлары жүйесін және институционалдық
механизмдерді терең әрі жүйелі ғылыми талдау қажеттілігі сақталып отыр. Бұл
жайт зерттеліп отырған тақырыптың өзектілігін және оның ғылыми тұрғыдан
дамытылу перспективасын нақтылайды.
Ғылыми әдебиетте «ақылды қала» концепциясының Smart City 1.0
(технологиялық детерминизм) үлгісінен Smart City 4.0–5.0 кезеңіне дейінгі

дамуы айқын көрсетілген. Соңғы буындар инклюзивтілікке, тұрақтылыққа
және адамға бағытталған басқаруға басымдық береді. Бұл ұрпақтар Тұрақты
даму мақсаттарымен (әсіресе ТДМ 11) тікелей ұштасады және табысты жүзеге
асуы үшін ерекше институционалдық алғышарттарды қажет етеді.
Көпдеңгейлі басқару (MLG) теориясы билік иерархиясының «тік» әрі
«көлденең» алшақтықтарын талдайды әрі «ақылды» бастамаларды ендіру
кезінде шешуші рөл атқаратын жеті «gap» типологиясын (ақпараттық,
нормативтік, ресурстық және т.б.) ұсынады.
4-кестеде институционалдық экономика тұрғысынан алғанда цифрлық
шешімдердің қоғамдық құндылыққа айналуы формалды ережелерге, бейресми
нормаларға және серіктестік келісімшарттарға тәуелді екендігі көрсетілген.
Бұл – қоғамдық басқару мен инновацияларды енгізу барысында түрлі
институттардың өзара байланысына негізделген күрделі үдеріс [57].
Public Value Governance моделі көпдеңгейлі басқару жүйесін толықтыра
отырып, қоғамның әртүрлі өкілдерімен бірлесіп әрекет ету (co-creation –
бірлескен жасампаздық) және стейкхолдерлердің пікірін жүйелі түрде
ескеруді талап етеді [58]. «Ко-жасампаздық» терминінің қазақ тіліндегі
орнықты баламасы әлі қалыптаспағанымен, ғылыми әдебиеттерде «бірлескен
жасампаздық» немесе «қоғамдық бірлесе жасау» деген қолданыстар кездеседі.
Социотехникалық жүйелік парадигмаға сәйкес, «ақылды қала» ұғымы –
бұл ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ), деректер мен
цифрлық платформалар әлеуметтік-институционалдық орта (азаматтық
қатысу, құқықтық реттеу және басқару тетіктері) арқылы үйлесімді бірігетін

28