Page 146 - Диссертация

барысында халықаралық келісімдерге қол жеткізілуі қажет проблемалар
ауқымы кеңейе түсті.
Орталық Азияның миллиондаған тұрғындары таза және қауіпсіз суға
жеткілікті қолжетімділіктің жоқтығынан күн сайын үлкен қиындықтарға
кезігуде. Суды тұтынудың артуы, сумен қамтамасыз етудің қысқаруы және
климаттың өзгеруі ауыз судың, канализацияға және азық-түлікті суаруға
арналған судың айтарлықтай тапшылығының одан әрі шиеленісуіне әкеледі.
Судың қолжетімділігін шектейтін бұл факторлар экономикалық өсудің
тежелуі, халықтың денсаулығының нашарлауы, азық-түлік қауіпсіздігінің
артуы, үкіметке сенімнің жоғалуы және көлдер мен өзендер сияқты ортақ
трансшекаралық су ресурстарына қатысты қақтығыстар сияқты елеулі теріс
салдарға әкеледі.
Дүниежүзілік банк Халықаралық даму қауымдастығы (ХДҚ) арқылы
қазіргі уақытта Қырғыз Республикасына, Өзбекстан Республикасына және
Тәжікстан Республикасына келесі мәселелерді шешуде көмек көрсетуде: сумен
жабдықтау жүйесі толық немесе ішінара жоқ ауылдық елді мекендерді сумен
қамтамасыз етуді жақсарту, тиімсіз сумен жабдықтау жүйелерін жаңғырту және
тиімдірек суару жүйелерін пайдалану арқылы су ысыраптарын азайту. Жалпы
мақсат – судың қолжетімділігі мен су қауіпсіздігін арттыру, кедейлікті азайту
және адамдардың өмір сүру сапасын жақсарту.
Орталық Азия – су ресурстары жеткіліксіз аймақтардың бірі. Аймақтың
негізгі су қорлары трансшекаралық сипатқа ие болғандықтан, судың тіршілік
үшін маңызды рөлін ескере отырып, оның тапшылығы, тиімсіз пайдаланылуы
немесе дұрыс басқарылмауы болашақта айтарлықтай қарама-қайшылықтар мен
шиеленістерге әкелуі мүмкін. Осы себепті, су ресурстарын тиімді пайдалану
мәселесі әлемдік қауымдастықтың назарын аударып отыр.
2008 жылы Германия Орталық Азиядағы су ресурстарына байланысты
«Су бастамасы» жобасын ұсынды. Бұл бастаманы Орталық Азияның бес
мемлекеті қолдады және кейіннен бұл жоба «Берлин үдерісі» деп аталды. 2009
жылы Германияның Халықаралық Ынтымақтастық Қоғамы (GIZ) «Орталық
Азиядағы су ресурстарын трансшекаралық басқару» бағдарламасын іске қоса
бастады, бұл аймақтағы су мәселелерін шешуге бағытталған маңызды
қадамдардың бірі болды [250].
Біздің пікірімізше, аймақ елдері арасында жасалған келісімдер қазіргі
халықаралық құқықтық нормаларға толық сәйкес келмейді және саяси-
экономикалық тұрғыда жеткілікті деңгейде қарастырылмаған. Су тапшылығы
халықтың өмір сүру деңгейіне әсер етіп, әлеуметтік жағдайдың нашарлауына
әкелуі мүмкін.
Бұл мәселелерді шешу үшін аймақ елдері арасында халықаралық
құқықтық нормаларға сәйкес жан-жақты келісімдер қабылдау және су
ресурстарын тиімді әрі әділ басқару қажет (сурет 32).

146