Page 125 - Диссертация

1. Трансшекаралық өзендерді бірлесе басқару. Трансшекаралық өзендерді
басқару көршілес елдермен бірлесіп жүзеге асырылады. Басқару процесінде
барлық мүдделі тараптардың, соның ішінде халықаралық ұйымдардың қатысуы
ескеріледі. Өзен бассейндерін кешенді басқару су ресурстарын тең және әділ
пайдалануды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Су бөлу мәселелері өзен
бассейндерінің гидрологиялық және экологиялық ерекшеліктерін ескере
отырып шешіледі.
2. Халықаралық келісімдерге сәйкестік. Қазақстан трансшекаралық
өзендерді басқару кезінде 1992 жылғы Хельсинки конвенциясының талаптарын
басшылыққа алады. Барлық әрекеттер халықаралық келісімдер мен
міндеттемелерге сәйкес жүргізілуі тиіс. Су ресурстарын пайдалану бойынша
Қазақстанның көршілес елдермен жасаған келісімдері (мысалы, Орталық Азия
мемлекеттері арасындағы келісімдер) трансшекаралық су ағындарын тиімді
басқаруды қамтамасыз етеді. Суды әділ пайдалану принципі трансшекаралық
ағындарды бөлісуде негізгі басымдыққа ие.
3. Суды ластауға және қорғауға қойылатын талаптар Су кодексінде нақты
айқындалған. Кодекс трансшекаралық өзендердің экологиялық жағдайын
сақтау міндетін алға қояды. Суды ластанудан қорғау мақсатында аймақтық
мониторинг пен бақылау жүйелері енгізіліп, олардың тұрақты жұмыс істеуі
қамтамасыз етіледі. Трансшекаралық өзендерде экожүйелердің тұрақтылығын
қамтамасыз ету үшін арнайы қорғаныс шаралары қарастырылған. Ластаушы
заттардың ағызылуына қатаң тыйым салынады, ал су сапасы халықаралық
стандарттарға сәйкес болуы тиіс. Өзендердің маңында санитарлық-қорғаныс
аймақтарын құру талаптары енгізілген. Бұл аймақтарда өнеркәсіптік және ауыл
шаруашылығы қызметіне шектеулер қойылады.
4. Трансшекаралық дауларды шешу. Су кодексі трансшекаралық
дауларды келіссөздер, медиация немесе халықаралық арбитраж арқылы шешуді
қарастырады. Мемлекеттер арасында келісімге келу үшін арнайы су
комиссиялары мен жұмыс топтары құрылады. Трансшекаралық дауларды
шешуде халықаралық ұйымдар (БҰҰ, ЕҚЫҰ) қолдау көрсетеді.
5. Қазақстанның трансшекаралық өзендерге қатысты негізгі бағыттары.
Қазақстан Республикасының трансшекаралық су ресурстарын басқару
саласындағы саясаты көршілес мемлекеттермен өзен суларын ортақ пайдалану
негізінде өзара сенім мен әділеттілік қағидаттарына сүйенеді. Бұл саясаттың
басым бағыттарына су ресурстарын ұтымды және бірлесіп басқару, олардың
әділ әрі теңгерімді бөлінісін қамтамасыз ету, экологиялық тұрақтылықты
сақтау, сондай-ақ өңірлік ынтымақтастықты нығайту жатады. Мұндай тәсіл
Қазақстанның аймақтағы су дағдарыстарының алдын алуға, трансшекаралық
өзендер бойынша туындайтын шиеленістерді болдырмауға, сонымен қатар
Орталық Азияда тұрақты даму мен бейбітшілік қағидаттарын орнықтыруға
бағытталған ұзақмерзімді стратегиялық қадам болып табылады.

125