Бүгінгі таңда әлемдік тәжірибеде сыбайлас жемқорлыққа қарсы тиімді құралдардың бірі ISO 37001:2016 «Парақорлықпен күрес менеджмент жүйесі» халықаралық стандарты болып табылады, ол ұйымдарға халықаралық деңгейде мойындалуға және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін барынша азайтуға мүмкіндік береді. ISO 37001 сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандартын енгізген кез келген ұйым «Парасатты компания» мәртебесіне ие болады.
Стандартты құру жұмыстары 2012 жылы Британ стандарттар институты Халықаралық стандарттау ұйымына бүкіл әлемдегі ұйымдарға сыбайлас жемқорлыққа қарсы тиімді іс-шараларды енгізуге мүмкіндік беретін жаңа халықаралық стандартты әзірлеу туралы ұсыныс берген кезден басталды.
Тура 4 жылдан кейін ISO 37001 жаңа стандарты жарияланды, оны әзірлеу үшін 44 елден 80-нен астам сарапшы тартылды және ұйымды сыбайлас жемқорлықтың барлық түрлерінен қорғауға мүмкіндік беретін үздік әлемдік сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәжірибелер қолданылды.
Стандарт талаптарды белгілейді және ұйым ішінде парақорлықпен күрес жүйесін құру, енгізу, қолдау және жетілдіру жөніндегі ұсынымдарды қамтиды. Стандарт сыбайлас жемқорлыққа ғана қолданылады және мынадай мәселелерді қарастырады:
ұйым тарапынан немесе оның атынан не оның мүддесі үшін әрекет ететін ұйым қызметкерлері тарапынан парақорлық;
ұйымның атынан немесе оның мүддесі үшін әрекет ететін ұйымның іскер серіктестерінің парақорлығы;
ұйымды параға шығу;
ұйым қызметіне байланысты ұйым қызметкерлерін параға шығу;
ұйымның қызметіне байланысты ұйымның іскери серіктестерін параға сатып алу.
Стандартта сипатталған сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес әдістері мен құралдары әртүрлі болып келеді.
Бірнешеуін айта кетер болсақ, олар:
сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саясатын қабылдау;
ұйымда сыбайлас жемқорлыққа қарсы менеджмент жүйесін енгізуге және оның жұмыс істеуіне жауапты тұлғаны/тұлғалар тобын тағайындау;
сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет мәселелері бойынша қызметкерлерді оқыту;
сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне тұрақты негізде талдау жүргізу және оларды азайту бойынша шаралар әзірлеу;
серіктестерді адалдыққа (парасаттылыққа) тексеру;
қаржылық және қаржылық емес бақылау шараларын енгізу;
сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша ішкі құжаттаманы әзірлеу;
ішкі аудиттер жүргізу және т.б.
Егер қарапайым тілде айтатын болсақ, сыбайлас жемқорлыққа қарсы менеджмент жүйесі ұйым басшысына әр қызметкердің парасаттылығына (адалдығына) алаңдамауға мүмкіндік береді, өйткені оны жүйе бақылайды. Мұндай жағдайда сыбайлас жемқорлық әрекеттерін анықтау және дер кезінде алдын алу мүмкін болады.
Айта кету керек, сыбайлас жемқорлыққа қарсы менеджмент жүйесін меншік нысанына, қызметінің ерекшелігі мен ауқымына, қызметкерлер саны мен құзыретіне қарамастан кез келген ұйым қандай да бір шектеулерсіз енгізе алады.
Тағы бір маңызды аспект – бұл стандарт құрылымы жағынан ISO 9001, ISO 27001 және ISO 45001 халықаралық стандарттарына ұқсас, бұл оны осы стандарттардың бірі енгізілген ұйымға кіріктіру міндетін жеңілдетеді.
Егер артықшылықтары туралы айтатын болсақ, онда, әрине, ISO 37001 пайдасына басты дәлел – бұл парақорлыққа қарсы шаралардың сенімділігі мен тиімділігі. Бірақ ұйым үшін сыбайлас жемқорлыққа қарсы басқару жүйесін енгізуден алынған пайдалар осымен аяқталмайтындығына назар аудару керек, яғни басқа да артықшылықтары бар.
Біріншіден, бұл ұйым жұмысының ашықтығы, есептілігі және айқындылығы мәдениетін қалыптастыру.
Екіншіден, сыбайлас жемқорлыққа қарсы менеджмент жүйесі ұйымның этикалық мәдениетін қолдайды. Бұл компания ішінде ғана емес, сонымен қатар сыртқы жағынан да байланыстың жаңа деңгейіне қол жеткізу, бұл компания клиенттерінің сенімін арттырады және оның беделіне оң әсер етеді.
Үшіншіден, аудиттен сәтті өткен жағдайда ұйым 70-тен астам елде танылатын халықаралық сертификатқа ие болады. Мұндай сертификат халықаралық серіктестер арасында танылуды (мойындалуды) қамтамасыз етеді.
Қазіргі уақытта ISO 37001 стандарты бүкіл әлемде кеңінен таралған.
Microsoft, Walmart, Sberbank және т.б. сияқты әлемдегі ең ірі компаниялардың осы (және т.б.) стандарт бойынша халықаралық сертификаттары бар. Мемлекеттік сектор ұйымдары да осы стандартты енгізуге тырысады. Мысалы, Украинаның Сыбайлас жемқорлыққа қарсы ұлттық бюросы Еуропадағы алғашқы құқық қорғау органдарының бірі болып табылады, ол өзінің парақорлықпен күрес жүйелерінің ISO 37001 халықаралық стандартының талаптарына сәйкестігін толықтай растаған.
Украинаның Сыбайлас жемқорлыққа қарсы ұлттық бюросы сертификаттаудан 2019 жылы өтті
Microsoft компаниясы 2017 жылы сертификаттаудан өтті
«Soft Line» IT-компаниясы 2017 жылы сертификаттаудан сәтті өтті
Сбербанктің сыбайлас жемқорлыққа қарсы менеджмент жүйесі 2018 жылы сәтті сертификатталды
Nobel Oil» мұнай-газ компаниясы 2019 жылы сертификаттаудан сәтті өтті
«Alstom» машина жасау компаниясы 2019 жылы сертификатталған
Қазақстан Республикасында бұл стандарт әлі кең таралмаған. Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы парақорлықпен күрес менеджмент жүйесін енгізген және ISO 37001 халықаралық стандартының талаптарына сәйкестігін сәтті растаған еліміздегі мемлекеттік ұйымдардың алғашқысы болды.