Page 50 - Диссертация

теңестіру ҥшін Еуропалық Одақтың аймақтық даму қорларын аймақтық
бюджеттеу әдісін қолдануды ҧсынады [94]. Matteo Picchio, Raffaella Santolini
Италиядағы жергілікті муниципалитеттердің бюджеттерінің тиімділігі, соның
ішінде оларға фискалдық шектеулер мен трансферттердің әсері туралы
мәселені зерттеді. Авторлардың пікірінше, муниципалитеттердің бюджеттерін
қҧру кезінде олардың географиялық және демографиялық гетерогенділігін
ескеру қажет [95]. Жергілікті ӛзін-ӛзі басқару туралы Еуропалық хартия оның
жалпы принциптері мен ережелерін анықтайды, аумақты қорғау кепілдіктерін,
Хартияға мҥше елдер ҧстанатын ішкі әкімшілік қҧрылымдарды анықтау
қҧқығын белгілейді.
Қазақстанда жергілікті басқару бюджеттерінің дербестігі салыстырмалы
тҥрде жақында енгізілгенін ескере отырып, алдыңғы мәселелерді одан әрі
шешуге кӛмектеседі. Қазіргі уақытта елдегі 17 аймақтың тек 4-і ғана ӛз
шығындарын ӛз бетінше жаба алады. Ӛңірлердің бюджеттік ӛзін-ӛзі
қамтамасыз етуі әлі де тӛмен деңгейде және негізінен трансферттерден тҧрады.
Бюджеттің тӛртінші деңгейі – ЖӚӚБ-дың қаржылық дербестігінің негізі,
ол халықтың мҥдделерін ескере отырып, қаражатты неғҧрлым тиімді
жоспарлауға және бӛлуге мҥмкіндік береді, жергілікті органдарға елді
мекендердегі адамдардың ӛмір сҥру жағдайларын жақсарту ҥшін ауылдық
округтердің қаржылық негізін нығайтады. Тӛртінші деңгейлі бюджетті
қҧрудың негізгі мақсаты - жергілікті мәселелерді шешуде ЖӚӚБ органдарының
экономикалық, қаржылық дербестігін арттыру [96].
2018 жылға дейін Қазақстанда республикалық, облыстық, республикалық
маңызы бар қаланың, Астана бюджетінен, аудандық бюджеттен (облыстық
маңызы бар қала бюджеті) тҧратын ҥш деңгейлі бюджет жҥйесі жҧмыс істеді.
Аудандық маңызы бар қалалар мен ауылдық округтер жоғары тҧрған

бюджеттерден қаржыландырылды. Халқы екі мыңнан асатын ауылдық
округтердің дербес бюджеттері 2018 жылдан бастап енгізіле бастады.
Ауылдық бюджеттер аудандық маслихаттың шешімімен бекітілгенге дейін
жергілікті қоғамдастықтың жиналысында қаралады және талқыланады.
Жергілікті қоғамдастық жиындары мен жиналыстары азаматтардың шешім
қабылдауға қатысуының заңмен белгіленген нысандары болып табылады.
Бюджеттің IV деңгейіндегі кірістер тікелей ауыл бюджетіне тҥсетін жеке
табыс салығынан, жеке тҧлғалардан мҥлік салығынан, жеке және заңды
тҧлғалардан жер салығынан, жеке және заңды тҧлғалардың кӛлік салығынан,
сондай-ақ әртҥрлі тӛлемдерден, айыппҧлдар мен трансферттерден қҧралады.
Ауылдық бюджеттер кірістерінің қҧрылымында салықтың 7 тҥрін
қамтитын Салықтық тҥсімдер басым, ал салықтық емес тҥсімдер айыппҧлдар,
алымдар, коммуналдық меншіктен, мҥлікті жалға беруден тҥсетін кірістер және
басқалар тҥрінде ҧсынылған [97].
Дамыған ЖӚӚБ, азаматтардың ӛздері тӛртінші деңгейдегі бюджетті
қалыптастыруға тікелей қатыса отырып, ӛмір сҥру сапасын жақсартатын
шешімдерді таңдайды дегенді білдіреді. 2020 жылы ӛз бюджеттері бар елді
мекендердің саны ӛсті.

50