Page 37 - Диссертация

Германияның тәжірибесінен Қазақстан ҥшін қызықты болып қолма-қол
ақшасыз тӛлемдерді міндетті пайдалану, бюджеттерді жариялау, ашық ӛткізу,
материалдық-техникалық жабдықтау және тауарларды кӛтерме сату бойынша
конкурстық сауда-саттық қызметтері кӛрінеді. Бҧл муниципалды басқарудың
бҥкіл жҥйесіне муниципалды бюджетті жҧмсау және тиімділікті қоғамдық
бақылау ашықтықты қамтамасыз етуге мҥмкіндік береді.
Жалпы алғанда, ЖӚӚБ жҥйесінің жҧмыс істеуінің шетелдік тәжірибесі
оның жергілікті қажеттіліктерге бейімделуінің және қала мен ауыл халқының
ҥміт кҥтулеріне сәйкестігінің маңыздылығын кӛрсетеді. ЖӚӚБ деңгейіндегі
ӛкілді органдар барлық қаралған елдерде бар. Бҧл ретте Германияда және
Финляндияда ӛкілді органдардың қҧрамын азаматтар сайлайды.
Дамыған елдер тәжірибесі мемлекеттік басқаруды бейорталықтандыру
және жергілікті ӛзін ӛзі басқарудың тиімді жҥйесін қҧру халықтың әл ауқатын
қамтамасыз етудің алғышарты болып табылатынын дәлелдейді. Кез келген
қоғамның саяси жҥйесіндегі жергілікті ӛзін ӛзі басқарудың маңызы, оның
халыққа ең жақын билік тармағы болғандығымен анықталады.
Жергілікті бюджеттерді басқарудың шетелдік тәжірибесін ескере отырып,
бюджеттік орталықсыздандыру ол қоғамдық билікті орталықсыздандырудың ең
қиын аспектісі ретінде танылатынын тҥсінуге болады.Халықаралық тәжірибеде
бюджетті орталықсыздандыру жиі кездеседі. Бірақ бҧл әр елде әр тҥрлі болады.
Мҧндай реформаның ең сәтті мысалы – Финляндия. Фискалдық
орталықсыздандырудың ӛте жоғары деңгейі бар. Финляндия
муниципалитеттері табыс салығының белгіленген мӛлшерлемесін еркін
белгілей алады, бҧл ӛте маңызды. Және Орталық Ҥкімет белгілейтін ауқымда
мҥлік салығының мӛлшерлемесін белгілей алады. Жергілікті салық
тҥсімдерінің негізгі кӛзі табыс салығы болып табылады, ол жалпы табыстың

шамамен 40% қҧрайды. Муниципалитет сонымен қатар КТС кірістерінің бір
бӛлігін алады.
Жоғарыда айтылған мемлекеттердегі бюджетті басқару ерекшеліктерін
зерттей келесі тҧжырымдар жасауға болады:
1. Әрбір муниципалитеттің аймақты дамыту бойынша ҥш жылдық даму
жоспары бар;
2. Басқарушы орган жергілікті қоғамдастық мҥшелері арасынан сайланады,
яғни коммуна, муниципалитет тҧрғындары арасынан;
3. Жергілікті ӛзін ӛзі басқару бюджеті жергілікті бюджеттің тҥрлері мен
мӛлшерлемелерін анықтауда тәуелсіз;
4. Жергілікті халық ӛзін ӛзі басқару ҥрдісіне белсенді қатысады және
Кеңестегі ӛз ӛкілдері арқылы шешім қабылдау ҥрдісіне әсер ете алады;
5. Муниципалитеттерге әлеуметтік сала, тҧрғын ҥй коммуналдық
шаруашылық саласындағы кейбір қызметтер бойынша ӛкілеттіктер беріледі.
Барлық елдерде жергілікті ӛзін ӛзі басқаруды қаржылық қамтамасыз ету
ҥшін салықтық және салықтық емес кірістер маңызды рӛл атқарады. Әдетте
салықтық емес тҥсімдер жергілікті бюджет тҥсімдерінің аз бӛлігін қҧрайды.

37