Page 90 - Диссертация

3 МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ДАМЫТУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ МЕХАНИЗМДЕРІ

3.1 Қазақстанда мал шаруашылығын дамытудың экономикалық
тиімділігін арттыру тетігін жетілдіру
Мал шаруашылығы қазіргі уақытта Қазақстандағы ауыл
шаруашылығының негізгі салаларының бірі болып табылады. Республиканың
топырақ және табиғи-климаттық жағдайлары: құнарлы суармалы жерлер, таулы
жайылымдар, далалар мен шөлдер мал шаруашылығын дамытуға қолайлы.
Республикада мал шаруашылығы, құс шаруашылығы, қоян шаруашылығы, бал
ара шаруашылығы белсенді дамып келеді. Дала шөлі мен тау маңы
жайылымдарда негізінен ірі қара мал, құс, қой, ешкі, түйе өсірумен
айналысады. Судың жанында балық аулаумен айналысады. Мал шаруашылығы
Қазақстан Республикасының экономикалық және әлеуметтік өмірінде ғасырлар
бойы маңызды рөл атқарып келеді. Экономиканың өтпелі кезеңінде көптеген
салаларда өндіріс азайды, адамдардың қосымша табыс табу мүмкіндіктері
шектеулі болған қиын жылдарда бұл сала ауылдық жерлерде халықтың әл-
ауқатын сақтауға айтарлықтай үлес қосты. Мал шаруашылығы ауыл
тұрғындары үшін азық-түлік пен табыстың маңызды көзіне айналды. Бүгінде
экономикалық дамудың тиімділігін арттыру тетіктері іске қосылып, азық-
түлікке сұраныс артып жатқан кезде, осы сектордың тиімділігі мен бәсекеге
қабілеттілігін арттыру маңызды болмақ.
Мал шаруашылығындағы экономикалық тиімділіктің ерекшелігі алынған
нәтижелер жануарлардың ұдайы өндірісінде де, жануарлар басының жылдық
орташа санының шығындарында да ескеріледі. Сондай-ақ, экономикалық
тиімділікті жыл бойында өлшеуге болады, өйткені шығындар мен олардың

инвестициялардың өтелуі біртіндеп жүреді. Мал шаруашылығы өндірісі
өндірістік факторларының конвергенциясы нәтижесі болып табылады. Бұл
алынатын нәтижелерге тікелей әсер ететін өндірістік процестердің дамуына
қатысатын ресурстар. Өндірістік процестерді оңтайландыру өндіріс
факторларын және олардың асыл тұқымдық жұмыстарына және жануарларды
пайдалануда тиімді пайдаланудағы рөлін білуді талап етеді. Факторларды
былай бөлуге болады:
- табиғи (температура, жауын-шашын, жарық, жел, топырақ және т.б.);
- экономикалық (еңбек, мал шаруашылығы орын-жайлары, машиналар мен
жабдықтар, дәрі-дәрмектер, энергия және т.б.);
- жоғары аталған екі фактордың үйлесімін қамтамасыз ететін
ұйымдастыру-басқарушылық факторлар.
Оңтайлылық пен тиімділіктің арасында өзара тәуелділік бар: оңтайлылық
ресурстарды бөлудің белгілі бір тәсілі нәтижесінде туындайтын экономикалық
қызметтің тұрақты күйін көрсетеді, ал экономикалық тиімділік еңбек
ресурстарын үнемдей отырып, өндіріс факторларының пайдалы экономикалық
нәтижелерді алу қабілетін көрсетеді. Өндірістік қызметті оңтайландыру қолда
бар қаражатпен максималды нәтижеге немесе жоспарланған өндірістің ең
төменгі жалпы құнына қол жеткізуге бағытталған экономикалық тиімділіктің

90