Page 27 - Dissertation (3)

Осылайша, қазіргі ғылыми әдебиетте «құзыреттілік» ұғымына саналун әрі
өзара байланысты анықтамалар берілген. Бұл ұғым алғашында еңбек
қызметіндегі табыстылықты сипаттауға арналған. Мәселен, Д. МакКлелланд
құзыреттілікті “IQ тесттерінен гөрі нақты жұмыс өнімділігін дәлірек болжайтын
сипаттамалар жиынтығы (білім, дағдылар, мотивтер мен тұлғалық
ерекшеліктер)” ретінде қарастырды [16, р. 1-13]. Л. Спенсер мен С. Спенсер оны
“көрінетін (білім, дағдылар) және тереңде жатқан (мотивация, өзін-өзі қабылдау,
тұлғалық қасиеттер) сипаттамалардың жиынтығы” деп анықтайды, бұл «айсберг
моделі» арқылы бейнеленеді [17, р. 3-390].
Р. Бояцис ұсынған тұжырым бойынша, құзыреттілік – бұл “тұлғаның
белгілі бір кәсіби рөлде табысты болуына мүмкіндік беретін мінез-құлық
сипаттамалары”. Ол әсіресе эмоционалдық және әлеуметтік интеллект
құрамдастарына ерекше мән береді [18, р. 3-330]. Бұл көзқарастарды дамыта
отырып, OECD және ЮНЕСКО сияқты халықаралық ұйымдар құзыреттілікті
“біртұтас әрекетке бағытталған білім, дағдылар, құндылықтар мен көзқарастар
жүйесі” ретінде сипаттайды [42]. Осыған сәйкес, құзыреттілік – тек кәсіби
шеберлік емес, сонымен бірге әлеуметтік жауапкершілік, бейімделгіштік және
ұжыммен өзара іс-қимыл жасай білу қабілеті.
Осыған байланысты коммуникативтік құзыреттілік те жеке зерттеу пәніне
айналды. Бұл ұғымды алғаш жүйелеген Делл Хаймс [39, р. 35-70] оны “тілдік
нормаларды ғана емес, сонымен қатар оларды нақты әлеуметтік контексте тиімді
қолдану қабілеті” ретінде сипаттаған. Канал мен Суэйн бұл тұжырымдаманы
дамыта отырып, коммуникативтік құзыреттілікті “грамматикалық,
социолингвистикалық, дискурсивтік және стратегиялық компоненттерден
тұратын күрделі құрылым” деп ұсынды.

Мемлекеттік қызмет контексінде бұл ұғым ерекше маңызға ие. Д. Гоулман
және Бояцис еңбектерінде коммуникативтік құзыреттілік “басқалармен өзара
түсіністік орнату, эмоцияларды тану және басқару, сенімді қарым-қатынас
орнату қабілеті” ретінде сипатталады. Бұл – әсіресе азаматтарға бағдарланған
басқару моделіне көшу жағдайында маңызды. OECD (2020) зерттеулерінде
коммуникативтік құзыреттер мемлекеттік қызметшілердің “қоғаммен ашық,
сенімге негізделген диалог құру қабілеті” ретінде қарастырылады [43].
Осылайша, құзыреттілік – бұл әрекетке қабілеттілікті айқындайтын
кешенді сипаттамалар жүйесі, ал коммуникативтік құзыреттілік – әлеуметтік
өзара әрекеттестікке бағытталған, тіл мен эмоцияны тиімді қолдану арқылы
қарым-қатынасты басқару қабілеті. Қазіргі таңда бұл екі ұғым да мемлекеттік
қызмет жүйесін жетілдіру мен «Халық үніне құлақ асушы мемлекет»
тұжырымдамасын іске асырудың маңызды құрамдас бөлігіне айналып отыр.
Р. Бояцис ұсынған тұжырым бойынша, құзыреттілік – бұл “тұлғаның
белгілі бір кәсіби рөлде табысты болуына мүмкіндік беретін мінез-құлық
сипаттамалары”. Ол әсіресе эмоционалдық және әлеуметтік интеллект
құрамдастарына ерекше мән береді. Бұл көзқарастарды дамыта отырып, OECD
және ЮНЕСКО сияқты халықаралық ұйымдар құзыреттілікті “біртұтас әрекетке
бағытталған білім, дағдылар, құндылықтар мен көзқарастар жүйесі” ретінде

27