Page 22 - Dissertation (3)

маңызды болып табылатын коммуникациятың мәдени және контекстік
факторларын есепке алу тұжырымдамасын әзірлеген [39].
Канадалық-америкалық әлеуметтік зерттеушісы Альберт Бандура
(Bandura, 1986) өзінің «Ой мен әрекеттің әлеуметтік негіздері: әлеуметтік
когнитивтік теория» кітабында әлеуметтік таным теориясы негізінде
коммуникация дағдылары мен өзіне деген сенімділікті дамытуда мінез-құлықты
бақылау мен үлгілеудің маңызды екендігін атап көрсетеді [40].
Тағы бір американдық автор Уильям Гудикунсттың (Gudykunst, 2003)
мәдениетаралық коммуникация теориясы, автордың «Айырмашылықтарды
біріктіру: топаралық тиімді коммуникация» кітабында қарастырылып,
коммуникация процесіндегі мәдени айырмашылықтардың рөліне ерекше мән
береді [41].
Дэниел Големанның (Goleman, 1995) «Эмоционалдық интеллект: Неліктен
IQ-ден артық маңызды болуы мүмкін» еңбегінде баяндалған эмоционалдық
интеллект теориясы, стресстік жағдайларда тиімді коммункиация жасау үшін
тұлғаның жеке өзінің және айналасындағы басқа тұлғалардың эмоцияларын
басқару қабілетін дамытудың маңыздылығын терең қарастырады [27, р. 3-348].
Осы аталған теориялардың барлығы дерлік бір-бірін терең толықтырады,
сондай-ақ коммуникациялық құзыреттердің әртүрлі компоненттерінің өзара
байланысының табысты болуына қалай әсер ететіні туралы тұтас түсінікті
қалыптастырады. Бұл теориялар күнделікті кәсіби практикасында түрлі
қиындықтарға тап болатын мемлекеттік қызметшілердің жұмысында барынша
оңтайлы пайдалануға болатын ғылыми тұжырымдар.
Ары қарай біз осы айтылған теориялардың әрқайсысын толығырақ
қарастырып, олардың бір-бірімен қалай байланысты екенін және олар

коммуникацияның қандай нақты аспектісін баса назар аударатынын саралаймыз.
Бұл теориялар жан-жақты ашып қарастыру тұлғаның жеке немесе кәсіби
ортасында табысты коммуникация орнатуына қажетті дағдылар мен
құзыреттерді тереңірек түсінуге ықпал етеді. Олардың әрқайсысы көптеген
әлеуметтік жәйттерге орай мінез-құлықты бейімдеу, мәдени
айырмашылықтарды есепке алу, эмоцияларды басқару, өзара түсіністікке қол
жеткізу мақсатында когнитивті стратегияларды қолдану сияқты тиімді
коммуникациятың маңызды элементтерін ашып қарастырады:
1. Коммуникативтік құзыреттілік теориясы (Spitzberg & Cupach, 1984).
1984 жылы американдық ғалымдар Спицберг пен Купач өздерінің
коммуникативтік құзыреттілік теориясын ұсынады [9, р. 3-234]. Бұл теория
тұлғааралық және кәсіби коммуникацияны зерттеудегі іргелі теориялардың
бірегейі болып табылады. Бұл теориядағы басты ден тұлғаның түрлі жағдайларда
өзге тұлғалармен тиімді коммуникация орнату қабілетіне қойылады. Мұндағы
басты мәселе, сауатты коммуникация тек тілдік дағдылармен немесе ауызша
дағдылармен ғана шектелмейді, сондай-ақ басқа да көптеген элементтерді
қамтиды.
Спицберг пен Купачқа сәйкес коммуникативтік құзыреттілік келесідей
негізгі компоненттерден тұрады:

22